* Over het Pieter M. van Sturkenboom-Project *

Het was in het jaar 1995 toen wij in de Ardennen de Van Sturkenboom poëzie in een uiterst belabberde staat vonden. Tijdens een verbouwing zag het pakket het daglicht. De papieren documenten hadden gediend als isolatiemateriaal op de zolderverdieping.

Helaas zelfs verpakt onder een plastic deklaag is papier net als alle organische materialen onderhevig aan een aantal fundamentele degradatie- en verouderingsprocessen. Deze processen worden nog eens versneld als de omstandigheden niet optimaal zijn. Onder normale omstandigheden verloopt het degradatieproces van papier bijzonder langzaam. Op den duur leidt het echter toch onvermijdelijk tot de bekende verouderingseffecten, zoals vergeling en vermindering van de sterkte van het papier.

Vocht, Lucht en Inktvraat
De aanwezigheid van water en of vocht speelt een essentiële rol bij het verouderingsproces. De inwerking van vocht zorgt namelijk voor de afbraak van de cellulosemoleculen, de belangrijkste bouwstenen van papier. De snelheid van dit hydrolyseproces is afhankelijk van de temperatuur, de zuurgraad (pH) en de hoeveelheid vocht die in het materiaal aanwezig is. De hoeveelheid vocht die in het papier aanwezig is, is op haar beurt weer afhankelijk van de relatieve luchtvochtigheid van de omgeving (De Ardennen) waarin het wordt bewaard. Het vervalproces wordt bovendien versterkt door oxidatieve afbraak van cellulose, waarvoor de zuurstof uit de omgevingslucht verantwoordelijk is. Tenslotte is er nog een derde verouderingsmechanisme, de zogenoemde thermische degradatie. Jarenlang blootstellen van het ijzer- en zuurhoudende typelintinkt aan zuurstof corrodeert deze en laat gaatjes in het papier achter. Dit proces is ookwel bekent als inktvraat.

Kostbare Redding
Eén van de kostbaarste methodes om het papier en daarmee deze poëzie te redden is de hele verzameling pagina voor pagina te laten zakken in een bad waarin de ijzer ionen en de galzuren uit het papier worden gespoeld. Daarna is het voorzichtig drogen geblazen.

Keuze van Conservering
Inmiddels zijn we overgegaan tot de keuze van conservering. We onderscheiden immers twee soorten conservering. De passieve en de actieve conservering. Passieve conservering betekent dat we het materiaal bewaren onder optimale condities. Onder normale omstandigheden 18°C en een relatieve vochtigheid van 60% bedraagt de gemiddelde levenstijd van een getypt document zošn 80 jaar. Na 40 jaar zal er wel enige verzuring en vergeling (de vakman noemt dit verbruining) optreden. Echter bewaard bij een temperatuur van 4°C en een relatieve vochtigheid van 30% zullen de documenten geen van deze voorgaand genoemde symptomen vertonen tot ongeveer over een jaar of 600. Het ligt nogal voor de hand dat de conservering van deze poëtische documenten en de conserveringsomstandigheden veel invloed hebben op de levensduur van Van Sturkenboom’s poëzie. Door de te verwachten extreem hoge waterstanden die zullen ontstaan als onze poolkappen dreigen met smelten is inmiddels het grondwaterniveau langzaam aan het stijgen. Funderingen en muren zuigen zich op dit moment vol met water en langzaam kan het vochtgehalte in ons archief toenemen. Ongemerkt kan er dan een schimmelexplosie ontstaan. Bij zulks overlast in de bewaarplaats zonder dat het papier zelf nat is, komt het er op aan de klimaatcondities binnen de 48 uur op een aanvaardbaar peil te brengen (naargelang de auteur 50-55% RV en 16-18°C of 65-75% RV en 18-20°C). Daarvoor zet men de verwarming uit en plaatst men koeldrogers. Dus dat is wel het laatste waar we op zitten te wachten.
Ik kom nu even terug op de actieve conservering. Actieve conservering betekent dat er duplicaten worden gemaakt van de originelen. Selectieve duplicatie en isolatie van de documenten kunnen het permanente verlies behoorlijk uitstellen. Wij zijn inmiddels nog lang niet klaar met de herstelwerkzaamheden. Maar een aantal originelen zijn gelukkig hersteld en bewaard voor de toekomst. Er is alleen nog wel een probleem: de nummering klopt niet meer. Maar het zou ook kunnen dat deze nooit geklopt heeft.